نقش سرمایه اجتماعی در توسعه روستا
چکیده:
می‌دانیم که انسان‌ها موجوداتی هستند که یاد گرفته‌اند بصورت جمعی زندگی نمایند و بجز مواردی انگشت شمار و بعضاً بر حسب اجبار تک زیستی انسان‌ها در هیچ کجای دنیا گزارش نشده است.
اجتماعات انسانی نیز بر حسب امکانات موجودی که قابلیت بهره‌برداری مشترک را داشته باشند و همچنین روابط مشترک و کنش‌های متقابل انسان‌ها پایه‌گذاری شده است کما اینکه می‌بینیم بسیاری از جوامع اولیه در نقاطی تشکیل شده‌اند که قابلیت‌های ایجاد آبادانی را داشته است و کسانی این اجتماعات را تشکیل داده‌اند که نسبت به یکدیگر تعلقات ذهنی و فکری خاصی داشته‌اند
مقدمه:
بطور کلی هر جامعه دارای سرمایه‌هایی از قبیل سرمایه‌های اقتصادی، سرمایه‌های انسانی و مبحثی به عنوان سرمایه‌های اجتماعی می‌باشند.
فرض را بر این بگیریم که این سرمایه‌های نامبرده همه با یک اهمیت مساوی در یک اجتماع نیاز باشند. پس می‌توان این سرمایه‌ها را در قالب یک حجم هندسی همگونی تصور نمود که به سه قسمت مساوی تقسیم شده باشد. حال قبل از ارائه تعریف مشخصی از سرمایه اجتماعی برای درک بهتر آن بد نیست نمونه ای را از یک جامعه روستایی در نظر گرفته و اشکال و اهمیت سرمایه‌های مختلف نامبرده را در این جامعه مد نظر قرار دهیم.
سرمایه اقتصادی برای یک جامعه روستایی عبارت است از زمین کشاورزی، آب، ماشین‌آلات و ادوات تهیه زمین (ادوات کاشت، داشت و برداشت محصولات)، بذر، کود، پول و …
برای این جامعه نیز سرمایه انسانی عمومی، عموم مردم روستا اعم از کودکان، جوانان، بزرگسالان و کهن سالان هستند که آنان نیز یکسری اطلاعات عمومی کم یا متوسطی را در زمینه کشاورزی دارا می‌باشند و سرمایه انسانی متخصص نیز افرادی هستند که بصورت تخصصی اقدام به کشاورزی می‌نمایند اعم از کسانی که این تخصص را بصورت تجربی کسب کرده یا بطور علمی به این تخصص دست پیدا کرده‌اند و شاید هم از هر دو طریق و به هر حال در اجرای آن دخیل می‌باشند.
توسعه روستایی چیست؟
از چند سده اخیر و با رشد پرشتاب صنعت و فناوری در جهان, عقب‌ماندگی مناطق روستایی بیشتر عیان گردیده است. از آن‌جاییکه عموماً روستاییان نسبت به شهرنشینان دارای درآمد کمتری هستند و از خدمات اجتماعی ناچیزی برخوردار هستند, اقشار روستایی فقیرتر و آسیب‌پذیرتر محسوب می‌شوند که بعضاً منجر به مهاجرت آنان به سمت شهرها نیز می‌شود. علت این امر نیز پراکندگی جغرافیایی روستاها, نبود صرفه اقتصادی برای ارایه خدمات اجتماعی, حرفه‌ای و تخصصی‌نبودن کار کشاورزی (کم‌بودن بهره‌وری), محدودیت منابع ارضی (در مقابل رشد جمعیت), و عدم‌مدیریت صحیح مسؤولان بوده است. به همین جهت, برای رفع فقر شدید مناطق روستایی , ارتقای سطح و کیفیت زندگی روستاییان, ایجاد اشتغال و افزایش بهره‌وری آنان, تمهید ”توسعه روستایی“ متولد گردید.
سرمایه انسانی در توسعه روستا
مسلم است که سرمایه انسانی در اولویت جلوتر و اهمیت بیشتری نسبت به سرمایه اقتصادی قرار دارد چون اگر سرمایه اقتصادی بطور کامل وجود داشته باشد ولی سرمایه انسانی در یک جامعه محدود باشد مسلماً سرمایه اقتصادی ناکارا یا کم کارآمد خواهد ماند. ولی اگر سرمایه انسانی مناسبی در آن جامعه موجود باشد کمبودهای سرمایه اقتصادی با توانایی‌های فکری نیروهای انسانی قابل رفع و جایگزینی می‌باشد.
مثلاً در جامعه مذکور در صورت کمبود سرمایه‌های اقتصادی، نیروهای انسانی قادرند از این سرمایه‌ها به بهترین وجهی استفاده کنند مثلاً کمبود آب انسان‌ها را وادار به کشت دیم در اراضی زراعی خود می‌کند و یا اگر امکانات موجود بازده کشاورزی مناسبی نداشته باشند آنرا تبدیل به امکانات صنعتی می‌نمایند کما اینکه در بسیاری از نقاط کشورمان شاهد تشکیل شهرک‌های صنعتی هستیم و یا در بسیاری از نواحی کشور می‌بینیم که حتی خاک منطقه به دلیل ارزش‌های صنعتی در حال فروش است و انسان‌ها از این طریق در رسیدن به هدفشان که همان امرار معاش است اهتمام می‌ورزند بطور کلی می‌توان گفت که سرمایه انسانی قادر است از سرمایه اقتصادی به صورت بهینه‌ای در جهت رسیدن به اهداف خود استفاده کند. ولی…..
توانایی نیروهای انسانی در بکارگیری سرمایه‌های اقتصادی موجود بستگی به شرایطی دارد که این شرایط را تحت عنوان سرمایه‌های اجتماعی می‌شناسیم.
● روستا و سرمایه اجتماعی
فقر و گرسنگی دو چالش اساسی در روستاها هستند که کاهش و رفع این چالشها نیازمند تلاش و مبارزه است. بیشتر از یک میلیارد نفر از مردم دنیا زیر خط فقر زندگی میکنند که بیش از ۸۰۰ میلیون نفر آنها در مناطق روستایی هستند لذا حفظ آبادانی روستاها و بالا بردن سطح رفاه روستائیان از اهداف کلیدی است که اکثر کشورها و کارگزاران آنها در پی دستیابی به آن می‌باشند. جوامع روستایی دارای منابعی همچون آب و زمین هستند که جزئی از سرمایه‌های اقتصادی آنها محسوب میگردد اما اکثر آنان فاقد مهارتهای فنی (سرمایه انسانی) و سازماندهی منابع و امکانات (مدیریت وسرمایه اجتماعی) می‌باشند. اهمیت سرمایه اجتماعی به دلیل تأثیراتی است که بر استعداد روستائیان در جهت سازماندهی برای توسعه میگذارد این تأثیرات عبارتند از ۱ـ ارتباط متقابل برای ایجاد هماهنگی بین فعالیتها ۲ـ بسیج منابع و اعمال مدیریت در آنها ۳ـ اعمال مشارکت عمومی و ارزیابی آراء و مسئله یابی ۴ـ ارائه راهکارهای حل مشکلات.
این چهار کار تأثیراتی است که سرمایه اجتماعی بر روی سازماندهی توسعه روستاها انجام میدهد و روند آن در جهت رسیدن به رفاه عمومی جوامع روستایی می‌باشد.
