توسعه کشاورزی پایدار
چکیده:
در حال حاضر بروز بحران هاي خاص زيست محيطي، اجتماعي و فرهنگي در نقاط مختلف جهان سبب شده كه توسعه پايدار روز به روز از اهميت بيشتري برخوردار شود. توسعه پايدار، مديريت و نگهداري منابع طبيعي و جهت بخشي تحولات و ساختار اداري است، به طوري كه تأمين مداوم نيازهاي بشري و رضايتمندي نسل حاضر و نسلهاي آينده را تضمين كند. با توجه به دانش محور بودن توسعه پايدار لذا توسعه برنامه هاي آموزش تدريجي به منظور توسعه پايدار كشاورزي يك امر ضروري و اجتناب ناپذير است. لذا اين مقاله بر آن است تا به شيوه مروري و استفاده از مطالعات كتابخانه اي به بيان مفاهيم توسعه پايدار كشاورزي، اهداف آن و راهكارهاي نيل به آن با توجه به نقش و اهميت ترويج و آموزش به عنوان يكي از جنبه هاي مهم توسعه پايدار كشاورزي بپردازد.
کلید واژگان:
توسعه پایدار،توسعه کشاورزی،افزایش بهره وری،نقش ترویج کشاورزی
مقدمه
رويكردهاي نوين در توسعه پايدار، توجه به منابع انساني را عميقاً توصيه مي‌نمايند. به همين جهت دولت‌ها و جوامع، تلاشهاي مضاعفي را براي تعميق فعاليتهاي آموزشي در جهت توانمندسازي منابع انساني مبذول نموده‌اند.
گسترش آموزش عالي بعنوان يكي از متغيرهاي توسعه انساني در جمهوري اسلامي ايران، در برنامه‌هاي توسعه از جايگاهي مورد توجه برخوردار بوده است ، در برنامه چهارم توسعه، تلاش براي دستيابي به اقتصادي متنوع و متكي بر منابع دانش و آگاهي، سرمايه انساني و فناوري نوين بعنوان يكي از سياستهاي كلي در نظر گرفته شده است(9). همچنين در همين ارتباط در برنامه چهارم توسعه كشور ، فصلي ويژه به توسعه مبتني بر دانايي اختصاص يافته است كه آموزش عالي در مفاد آن مورد تاكيد قرار گرفته است كه از جمله مي توان به مضامين ذيل اشاره نمود:
زمينه‌سازي و تربيت نيروي انساني متخصص و متعهد، دانش‌مدار، خلاق و كارآفرين، منطبق با نيازهاي نهضت نرم‌افزاري، با هدف توسعه كمي و كيفي از ابتداي برنامه چهارم (ماده 49 )
پاسخگويي مناسب به افزايش تقاضا براي ورود به آموزش عالي( ماده 50)
نقش دانش و فناوري و مهارت، به عنوان اصلي‌ترين عوامل ايجاد ارزش افزوده در اقتصاد نوين (ماده 43 )
دولت (ماده 45 )
تربيت نيروي انساني روزآمد در فرايند پژوهش و فناوري و توسعه مرزهاي دانش بعنوان ماموريتي براي دولت (ماده 46 )
همچنين دولت در ماده 45 موظف شده است كه براي گسترش بازار محصولات دانايي‌محور و دانش‌بنيان اقدامات لازم را بعمل اورد.(9)
از همين منظر است كه آموزش عالي در جمهوري اسلامي ايران همواره در حال گسترش بوده است، بطوريكه تعداد دانشجويان بخش آموزش عالي از 175.675 نفر در سال 1357 به 1.533.073 نفر در سال 1381 رسيده است، يعني حدوداً طي 24 سال 9 برابر شده است.(11)
اما موضوعي كه همواره مورد مناقشه بوده است ،تاكيد بر رويكرد تقاضاي اجتماعي در گسترش آموزش عالي (در برابر تقاضاي بازار) كشور مي‌باشد. از گذشته تاكنون، با مهم شمردن رويكرد تقاضاي اجتماعي، همواره بر ظرفيت دانشگاهها و موسسات آموزش عالي كشور افزوده شده است كه ايجاد ظرفيتهاي نوبت دوم و شبانه ، دانشگاههاي خصوصي و غيرانتفاعي در همين راستا قابل ذكر است. اما اتكاء به رويكرد تقاضاي اجتماعي و غقلت از تقاضاي بازار كار در برخي حيطه‌هاي آموزشي از جمله قلمرو كشاورزي و منابع طبيعي مورد انتقاد مي‌باشد، چرا كه افزايش تضادها و تعارضاتي را بدنبال خواهد داشت. رشته‌هاي كشاورزي بدليل وابستگي خاص خود به عرصه اقتصاد، پيوند ويژه‌اي با ملاحظات اقتصادي، بازار و بخش اجرايي كشاورزي دارد. در اين رشته‌ها ، در مقايسه با رشته‌هايي چون علوم انساني، رويكرد تقاضاي اجتماعي در مراتب اهميت يكساني قرار ندارد.
دقيقاً از همين زوايه است كه در اين گفتار آموزش و اشتغال دانش آموختگان كشاورزي مورد توجه قرار گرفته است. ابعاد مورد تاكيد اين مقاله، كنكاش در دو مقوله «چرايي» و «چگونگي» اشتغال دانش آموختگان كشاورزي مي‌باشد.
منبع: ارتباط جمعي و توسعه روستايي، تأليف: دكتر مهدي محسنيان راد،1378
مفاهيم و تعاريف توسعه كشاورزي
همانطور كه قبلا بيان شد توسعه مفاهيم و تعاريف مختلفي دارد و بعلاوه انجام آن امري دشوار، مشكل و پيچيده بوده و مطلبي است كه بايد در دراز مدت صورت پذيرد.
توسعه كشاورزي هم بعنوان بخشي از اقتصاد يك كشور چنين طبيعتي داشته و اگر بخواهد بمعني واقعي كلمه انجام شود كاري بس دشوار و مشكل است و بقول پروفسور لوئيس مالاسيس انجام اين كار يعني توسعه كشاورزي در عين حال كه ضرورت دارد ولي خارج از حد توانايي تعداد معدودي از مالكين بزرگ و اقليتي تحصيل كرده و مديران دولتي و كارمندان اداري و انبوه كشاورزان و روستائيان كم سواد و يا بيسواد مي باشد.
توسعه كشاورزي در چهار چوب توسعه ملي يك كشور مورد بحث قرار مي گيرد و بعنوان يك بخش اقتصادي مهم نقش حياتي در توسعه ملي ايفا مي نمايد. مفهوم توسعه كشاورزي و تعريف آن مانند مقوله توسعه بطور كلي بعد از جنگ جهاني دوم تغييرات و تحولاتي يافته است و مدلهاي مختلف توسعه كشاورزي نيز توسط اقتصادانان و صاحب نظران طراحي گرديده و به مورد اجرا درآمده است. بعد از جنگ دوم جهاني كه تعريف توسعه عبارت از رشد اقتصادي بود و آن هم از طريق صنعتي شدن به سبك غربي، توسعه كشاورزي هم به معني مدرنيزه كردن بخش كشاورزي و رسيدن به هدف رشد كشاورزي تلقي مي شد. بخش كشاورزي در تلقي توسعه به معني رشد اقتصادي دو وظيفه اصلي بعهده داشت. يكي تهيه و توليد غذاي ارزان قيمت براي كارگران صنعتي و طبقات شهرنشين و ديگري تأمين نيروي انساني براي اشتغال در صنايع نوپاي شهري. اين نظريه منطبق برفرآيند تاريخي توسعه و پيشرفت كشورهاي غربي بود. البته كشورهاي مزبور در قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم بخاطر وجود عوامل متعدد و مستعدي توانستند به سرعت صنعتي شوند و رشد اقتصادي را از طريق صنعتي شدن بدست آورند. بخش كشاورزي اين كشور ها بواسطه وجود علل و عوامل چندي توانست وظيفه تأمين محصولات غذاي ارزان قيمت و نيروي كارگري لازم را براي بخش نوپاي صنعتي انجام دهد. و لذا بعد از جنگ دوم جهاني الگوي توسعه غربي كه در بطن آن توسعه كشاورزي هم وجود داشت بعنوان راه اصلي پيشرفت و ترقي مورد توجه بسياري از متفكرين و صاحبنظران و سياستمداران قرار گرفت.
به طور كلي در تعريف توسعه كشاورزي نيز قولي يكسان وجود ندارد. برخي آنرا گذار از كشاورزي سنتي دانسته اند و بعضي ديگر آنرا فرآيندي مي دانند كه در طي آن و بتدريج اوضاع اقتصادي و اجتماعي اكثريت كشاورزان يك كشور بهبود مي يابد و اصلاح مي شود.
پروفسور موشر (A.Mosher) شايد اولين كسي باشد كه توسعه كشاورزي را بصورت سيستمي مورد بررسي قرار داده است. او ۵ عامل را در توسعه كشاورزي اساسي و ۵ عامل را سرعت بخشنده توسعه كشاورزي مي داند. عوامل اساسي توسعه كشاورزي بنا بگفتنه وي عبارتند از:
۱- بازار جهت فروش محصولات كشاورزي
۲- تكنولوژي كه پيوسته در حال تكامل و پيشرفت باشد.
۳- در دسترس بودن نهاده ها و وسايل مورد نياز كشاورزي
۴- مشوق هاي توليدي براي كشاورزان
۵- تسهيلات حمل و نقل
عوامل سرعت بخشنده توسعه كشاورزي عبارتند از:
۱- آموزش و ترويج كشاورزي
۲- اعتبارات كشاورزي
۳- انجام اقدامات و عمليات گروهي و سازمان يافته كشاورزان
۴- وسعت دادن و گسترش زمينهاي كشاورزي و اصلاح فيزيكي آنها
۵- برنامه ريزي ملي
دكتر رابرت استيونز (robert.stevens) استاد دانشگاه ايالتي ميشيگان در كتاب معروف خود بنام اصول توسعه كشاورزي در خصوص تعريف توسعه كشاورزي مي گويد كه توسعه كشاورزي دلالت بر ايجاد تغيير در بخش كشاورزي مي كند.
اين تغييرات تعادل كشاورزي سنتي را به منظور بدست آوردن رشد سريع تر توليدات كشاورزي و افزايش درآمد كشاورزان برهم مي زند.
